ABD ve Avrupa Birliğinin kendi faaliyetlerini genişçe yaydıkları Çin ve Rusya ile hudutları olan Kazakistan, kesinlikle entegrasyonların rekabetinin çok planlı işbirliğine dönüştüğü sayılı ülkelerden biridir. Para sükûneti sever ve istikrarın bulunduğu yere gelir. Kazakistan’ın son yirmi küsur yıl içinde 200 milyar dolarlık direkt yabancı yatırımları teşvik edince BDT’nin lideri pozisyonuna çıkmış olması bunun ispatıdır.
Yatırımcıların en büyük ilgisini çeken dallara gelince ilk sırada hammadde sektörü belirtilmelidir. Cumhuriyetin yeraltı servetlerinde neredeyse Mendeleyev periyodik tablosundaki bütün elementler birikmiş olup onlardan çoğunun ise başarılı çıkarımı yapılmaktadır.
Günümüzde ülkenin ekonomisi değişmekte, aktif şekilde çeşitlendirme yapılmakta, yatırımların sadece petrol ve gaz ve madencilik sektörlerine değil fakat işleme endüstrilerine yönelmesi için gereken bütün şartlar sağlanmıştır. Ve burada yatırımcılar karşısında büyük olanaklar açılmaktadır.
Kazakistan bunu nasıl başarmakta ve burada yatırımı kârlı kılan nedir?
Birincisi, cumhuriyetin yabancı iş dünyasına açık olduğu belirtilmelidir. Temmuz 2014’te ülkenin hükümeti, işbirliği Astana için son derece önemli olan ülkeler için vizesiz rejiminin pilot projesini uygulamaya koymuştur. Bu listeye Avustralya Birliği, Macaristan, İtalya, Monako, Belçika, İspanya, Hollanda, Norveç, İsveç, Malezya, BAE, Singapur, İngiltere, ABD, Almanya, Finlandiya, Fransa, İsviçre ve Japonya dahil edilmiştir. Kore Cumhuriyeti ile 30 günlük vizesiz ziyaretlerin yapılmasına ilişkin karşılıklı anlaşma imzalanmıştır.
İkincisi ise, iş geliştirmek adına elverişli kurumsal ortam oluşturulmuştur. Kazakistan Hükümeti, direkt yabancı ve yerli yatırımların teşvik edilmesi için yatırımcıların vergilerden muaf tutulmalarını öngören kapsamlı planı onaylamıştır.
- Ülkede, girişimcilere desteğin verildiği ve vergi muafiyetlerinin uygulandığı 10 adet özel ekonomik bölge faaliyette bulunmaktadır. Yatırımcılar öncellikli sektörlerde şirket gelir vergisinden ve toprak vergisinden 10 yıl süresiyle, emlak vergisinden ise 8 yıl süresiyle muaf tutulmuş haldedirler. Yatırımcılara vergi mevzuatının istikrarlılığı garanti edilmiştir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev Milan’da yatırımcılar karşısında konuşma yaparken devletin öncellikli sektörlerde tesisler işletmeye açıldıktan sonra sabit yatırım harcamalarının %30’nu tazmin etmeye hazır olduğunu belirtmiştir.
Genel olarak Kazakistan bu doğrultuda büyük çalışmaları gerçekleşmektedir: yeni teşvikler onaylanmakta, prosedürler kolaylaştırılmakta, “E-Hükümet” geliştirilmekte, yatırımcılar için “tek pencere” ilkesi uygulanmakta vs. birçok diğer işlemler yapılmaktadır. Yabancı iş dünyasının mensupları için devlet tarafından garanti edilmiş talebin olacağına güvenebilirler, onların hakları ise yatırımcılık HYPERLINK "http://tureng.com/search/ombudsman" ombudsmanı (kamu hakemi) tarafından savunulacaktır.
Yeni inisiyatiflerden biri, “Astana” Uluslararası Finans Merkezinin kurulmasıdır. İlgili işlere 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren başlanacaktır. “Astana” Merkezinin kurulmasına DIFC modeli esas seçilmiştir. Yabancı yatırımların teşvik edilerek sermaye piyasasının ve geleneksel bankacılık hizmetlerine alternatif olarak İslam finansmanının geliştirilmesi ve varlık yönetimi gibi birkaç yönlerde faaliyetleri göstereceği planlanmaktadır.
Merkez, iş yapanlara azami elverişli koşulları sağlayacak (vergi ve gümrük muafiyetlerinin verilmesi, sermaye akışının serbestliği vs.) ve yatırımların korunmasını garanti edecektir. Yatırım konulu anlaşmazlıkların çözülmesi için yabancı hakimlerin katılacakları finansal mahkemesinin kurulması ve mahkeme işlemlerinde Anglo-Sakson Hukuk Sistemi’nin uygulanması ve İngilizcenin kullanılması öngörülmüştür.
Genel itibariyle Kazakistan’da yabancı sermayenin teşviki için başarılı bir dikey entegre sistem kurulmuştur. Çalışmalar, yurtdışındaki ön bürodan başlar. Bundan sonra KAZNEX INVEST Ulusal Acenteliği devreye girer ve yatırımcıların resmi makamlar, bakanlıklar, ulusal şirketler ile temaslarını sağlar. Sonra potansiyel partnerler artık bölgesel düzeyde çalışmalarına devam ederler. Bunlar ve bütün diğer tedbirler Kazakistan’ı Dünya Bankası’nın “İş Kolaylığı” Raporunda 189 ülkeler arasında 77.’nci sıraya çıkarmıştır. Ayrıca Astana bu açıdan Pekin’i bile geçmiş durumdadır.
Üçüncüsü, Kazakistan yabancı iş dünyası için diğer açılardan da cazibeli olmaktadır. Cumhuriyetin eşitsiz jeostratejik konumu, büyük perspektifleri açmaktadır. Ülkenin toprağından Trans-Asya Demiryolunun kuzey, orta ve güney dalları dahil olmak üzere oluşmuş beş uluslararası ulaştırma koridoru geçmektedir.
“Avrasya Projesinin” başarılı gerçeklemesi, 170 milyondan fazla kişi ve toplam iki trilyon ABD dolarından fazla GSYİH olan alanı açmıştır. Bu, ilk önce Gümrük Birliği idi bugünlerde ise Avrasya Ekonomik Birliği olmuştur.
Ayrıca Aralık ayında bütün onay prosedürlerinin tamamlanıp Kazakistan’ın Dünya Ticaret Örgütü’ne dahil edileceği planlanmaktadır. Bütün bunlar, Kazakistan’ın piyasasının gittikçe daha açık olduğu gibi yabancı sermayelere büyük perspektifleri sunduğunun göstergesidir.
Kemal Taner
Orta Asya Uzmanı, bağımsız gazeteci
