Dünyanın en büyük ekolojik felaketlerinden birini teşkil eden Aral Gölü’nün kurtarılması çalışmaları devam ediyor.
Bu konuda faaliyetlerini son yıllarda arttıran Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu’nun (International FundforSavingthe Aral Sea - IFAS) başkanlığını 2024 yılının Ocak ayından itibariyle Kazakistan devraldı. Kazakistan bu görevini üç yıllık bir süre için ifa edecektir.
Bu üç yılda Kazakistan’ın önünde yapılacak çok sayıda iş var ve Kazakistan Aral Gölü’nü kurtarma faaliyetlerine katkı sağlama konusunda istekli ve kararlı görünüyor. Bu nedenle, Orta Asya’nın ekonomik ve gelişmişlik seviyesi yüksek olan Kazakistan’ın dönem başkanlığı sürecinde önemli başarılar elde edilebileceği ümit edilmektedir.
1993 yılında Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Kırgızistan devlet başkanları tarafından çevresel felaketlere karşı önlemler almak ve Aral Gölü havzasındaki sosyoekonomik durumu iyileştirmek amacıyla kurulan Uluslararası Aral Gölü'nü Kurtarma Fonu’na en son Tacikistan başkanlık yapmıştı.
15 Eylül 2023’te Tacikistan’ın başkenti Duşanbe’de düzenlenen Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu Kurucu Ülkelerinin Devlet Başkanları Konseyi toplantısında, Aral Gölü havzasındaki su, çevre ve sosyoekonomik durumun iyileştirilmesi için geniş kapsamlı çalışmaların gerçekleştirildiği vurgulanmıştı. Toplantıda, bölgedeki su sorunları, iklim değişikliği ve buzulların erimesi gibi konular ele alınmış ve Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu Kurucu Ülkelerinin Devlet Başkanları Konseyi dönem başkanlığının 2024’ten itibaren Kazakistan’a geçmesi karara bağlanmıştı.
Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu’nun faaliyetleri, günümüzde Birleşmiş Milletler, Şanghay İşbirliği Örgütü, Avrupa ve Asya’daki çevre koruma sivil toplum kuruluşları tarafından izlenmekte ve destek görmektedir.
Fonun temel hedefi, Aral Gölü’nün sorunlarını çözmeyi amaçlayarak çevresel ve sosyal koşulları iyileştirmek, su, çevre ve sosyoekonomik alanlarda projelerin uygulanmasına destek olmaktadır. Bu bağlamda, IFAS, Aral Gölü bölgesinde sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek amacıyla çevre sorunlarını uluslararası kuruluşlar, bağışçılar, özel sektör ve özel yatırımcılarla iş birliği yaparak ortak bir şekilde ele almaktadır.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Kazakistan’da yeni bir Su Kaynakları ve Sulama Bakanlığı kurulması yönündeki son girişimi Aral Gölü’nü kurtarma çalışmalarına katkı sağlayıcı bir adım olarak değerlendirilmektedir. Kazakistan Cumhurbaşkanı geçtiğimiz yıl Eylül ayında Kazakistan halkına yönelik yıllık seslenişinde Su Kaynakları ve Sulama Bakanlığı’nınkurulduğunu duyurmuştu. Bu gelişme uzun yıllardır su kullanımı konusunda önlemleringerekliliğinden bahseden uzmanlar arasında olumlu karşılanmıştı.
Tokayev’in Kazakistan’da yeni bir Su Kaynakları ve Sulama Bakanlığı kurma çabası, ülkeler arasındaki su paylaşım sorunlarının hedeflenen çözümü ve IFAS platformunda iş birliği için bir dizi olumlu unsura sahiptir. IFAS üyelerinin çıkarlarını gözeterek, Aral Gölü’ne akan nehirlerin kullanımına dair kuralları belirlemek ve tüm ülkeler için ortak, birleşik bir su kullanım yönetmeliği oluşturmak çözüm yolunda önemli bir adım olabilir.
Uluslararası Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu’na başkanlık eden ülke olarak Kazakistan Su Kaynakları Bakanlığı bunun için yasal bir çerçeve oluşturma görevini üstlenebilir. Böyle bir temel belgenin kabul edilmesi, su kaynakları yönetimi alanında Orta Asya ülkeleri arasındaki iş birliğinin güçlendirilmesine önemli katkıda bulunacaktır.
Aral Gölü’nün sorunlarına çözüm bulmak amacıyla IFAS devletlerinin liderleri, birlikte hareket etmeye çalışarak ortak bir çözüm platformu oluşturmaktadır. Komşuluk ilişkilerinin doğası ne olursa olsun, beş devlet, Aral Gölü’nün ekolojik durumu söz konusu olduğunda her zaman bir araya gelip ortak bir çözüm bulma iradesini taşımaktadır. Bu perspektiften bakıldığında, IFAS, 30 yıldır beş Orta Asya ülkesini bir araya getiren tek kurumsal organizasyon olması nedeniyle benzersizdir.
Yaklaşan genel su kaynakları açığı bağlamında, bu zorlu sorunun ortak bir çözüm arayışı içinde ele alınması ve kabul edilmesi kaçınılmazdır. Bu gerçeğin farkına varılması, Orta Asya ülkeleri cumhurbaşkanlarına, Fonun örgütsel yapısını hızlı bir şekilde geliştirme ve tamamlama amacıyla talimat vermeleri için bir teşvik oluşturdu. Bu da ilgili bölgesel Çalışma Grubu içinde etkin bir çalışmanın gerçekleştirileceği anlamına gelir. Bu süreç, diğer sınır ötesi havzalardaki kuruluşların deneyimlerinin detaylı ve sistemli bir şekilde incelenmesini ve Aral Gölü havzasının özgünlüğüne uygun bir model oluşturma çabasını içeren karmaşık ve uzun bir çalışmayı gerektirir.
Kanaatime göre, Uluslararası Aral Gölü Kurtarma Fonu’nun gerçek potansiyeli hala ortaya çıkarılmamış durumdadır. Elbette, dünya genelindeki ekolojik değişiklikler de dahil olmak üzere küresel gelişmeler karşısında IFAS’ın rolü ve önemi daha da belirgin hale gelecektir.
Kazakistan’ın dönem başkanlığı ve kararlı tutumu sadece Orta Asya’nın değil tüm Asya bölgesinin yararına olacak şekilde Fon’un hem otoritesini hem de etkinliğini önemli ölçüde arttırabilir.
