51. Kütüphane Haftası bağlamında, IRCICA Kütüphanesi’nde, Abdullah TOPALOĞLU moderatörlüğünde gerçekleştiren bir panelle, “Kütüphanecilikte Teknolojik Gelişmeler Işığında IRCICA Kütüphanesi” tanıtıldı.
IRCICA Genel Direktörü Doç. Dr. Halit Eren ve Kütüphane ve Dökümantasyon Daire Başkanı Mustafa Şahidi Örnek tarafından yapılan tanıtım konuşmalarının ardından panelistlerin sunumlarına geçildi.
Panelistlerin özenle hazırlanmış sunumlarıyla IRCICA Kütüphanesi’ni tanıdık ve çağdaş yenilikleri böylesine yakından izleyip uygulayabilen, küresel çapta hizmet verebilen çağdaş bir kütüphaneye sahip olduğumuzdan dolayı iftihar ettik.
Panelistlerin sunum konuları şöyleydi:
Doç. Dr. Işıl İlknur SERT: Kütüphanecilikte Teknolojik Gelişmeler: RFID Sistemi
Neslihan SANDAL: IRCICA’da Sayısallaştırma Çalışmaları: IRCICA FARABİ Sayısal Kütüphanesi
Kasım ÇELİK: FARABİ Sayısal Kütüphanesi Web Ara Yüzü
Nurcan TOPRAK: Kütüphanecilik Uygulamalarında İlkler ve IRCICA Kütüphanesi
Mihin LUGAL: Kurumlar Arası Değişim Programının Gücü
Sinan KUŞDOĞAN: IRCICA Kütüphanesi ve Teknolojik Yenilikler..
Dünya çapında hizmet veren IRCICA Kütüphanesi’ni Müdür Yardımcısı Neslihan Sandal’ın ve Sabahattin Zaim Üniversitesi Kütüphane ve Dökümantasyon Daire Başkanı Kasım Çelik’in sunumlarını özetleyerek anlatmaya çalışacağız..
NESLİHAN SANDAL: “FARABİ SAYISAL KÜTÜPHANESİ”
Kütüphane Müdür Yardımcısı Neslihan Sandal, milyonları aşan işlenmiş görüntülerle sayısal IRCICA Kütüphanesi’nin arka planını ve iş akışını şöyle anlattı:
“Sayısal kütüphaneler, orijinali sayısal olan kaynaklar ile geleneksel her türlü bilgi kaynağının sayısala dönüşen biçimlerini seçen, derleyen, düzenleyen, saklayan, koruyan, bilgisayar ortamında erişimi sağlayan ve bu faaliyetleri yöneten; aynı zamanda ekonomik boyutu da olan sistemlerdir. Ayrıca geleneksel kütüphanelerle ortak amaç, fonksiyon ve hedeflere sahiptir.
Sayısallaştırma çalışmaları dünyada 1990’lı yıllardan itibaren başlamış ve gelişerek devam etmiştir. Ülkemizde ise son yıllarda hız kazanmıştır.
(…) Kütüphanemiz, sayısallaştırma çalışmalarına başlamadan önce bu konudaki dünya standartlarını inceleme ve araştırmaya yöneldi; Doğru bir uygulama planı ve politikası geliştirdi; Gerektiğinde üzerinde düzenleme ve değişiklik yapmaya izin veren yazılım, donanım ve alt yapıyı kurarak Türkiye’nin ilk anlamlı sayısal kütüphanesi olarak gösterebileceğimiz FARABİ sayısal kütüphanesini 2008 yılında oluşturdu.
FARABİ sayısal Kütüphanemizin uygulama aşamalarını şu şekilde özetleyebilirim:
Öncelikle, sayısallaştırılacak eserlerin seçimi ve sayısal koleksiyonun oluşturulması..
Eserleri belirlerken kütüphanemizin amaç ve hedefleri ile telif hakları yasası gözetilmektedir. Telif hakkı olan eserlerin kullanımına sadece kütüphane içinde izin verildiği için internet ortamında yayınlanması söz konusu değildir. Ayrıca Eserlerin kamuya mal olmuş ve öksüz olmasına dikkat edilmektedir.
İkinci olarak; seçilen eserlerin taranması ve tanımlanması iş akışımızın temel bölümüdür. Tüm aşamaları kendi personelimiz tarafından gerçekleştirilir.
… Sayısal kütüphanemizde şu an için beş ana malzeme türü vardır:
Kitap, süreli yayın, harita, kartpostal ve fotoğraf, daktiloyla yazılmış veya dizilmiş metinler.
Seçilen basılı eserler düz yataklı tarayıcı ile eser türüne göre 300 ile 600 dpi arası taranarak sayısal görüntüler elde edilir.
Bir sonraki aşama, taranan görüntülerin kontrolü ve FARABİ görüntü kontrol yazılımı ile düzeltilmesi sürecidir. Bu süreçte;bozuk olarak çekilen görüntülerin otomatik olarak tespiti, düzeltilmesi, çevrilmesi, döndürülmesi, kesilmesi, sayfa sayfa görüntü kontrolleri, sayfa sıralaması , sayısal esere sayfa ilavelerinin yapılması, hata tespit edilen sayfaların silinmesi, tek tek veya topluca hataların düzeltilmesi gibi işlemler yapılmaktadır.
Daha sonraki aşamamız OCR işlemleri ve formatların oluşturulması, en önemli aşamalardan biridir. Düz tarayıcımız ile çektiğimiz görüntüler tiff formatında ana kopya olarak sunuculara aktarılır.
…Bir sonraki aşama sayısal ana kopya ile docs klasörlerinin oluşturulması ve güvenliğe alınmasıdır.
Her bir sayısal eserin master, docs, web kopyaları fiber optik kablo ile sistem odasındaki serverlara anlık olarak yüklenir. Ayrıca farklı mekanlardaki sunuculara düzenli olarak yedeklenir.
… Diğer bir aşama da sayfaların kontrolü ve numaralandırılması aşamasıdır; sayısal görüntüler ile asıl eserin sayfa numarasının bire bir örtüşmesi için yapılan sayfa numaralandırma işlemidir.
Bir sonraki aşama eserlerin üst verilerinin girilmesi ve hazırlanmasıdır.
Veri ekranımızdan sayısal eserlerin Dublin Coore standartlarına göre ayrıntılı veri girişleri, kullanıcılar için koleksiyon, tema, dikkat çekilen nesneler gibi düzenlemeler yapılması aşamasıdır.
Bundan sonraki aşama, sayısal eserlerin web ayarlarının yapılarak yayımlanması aşamasıdır.
Sayısal eserlerin webdeki ikonunun oluşturulması, kullanıcılar için sunuma hazır hale getirilmesi gibi ayarlar yapılarak sayısal eser webde yayınlanır..
Son aşama, web üzerinde sanal kullanıcı taleplerinin en üst düzeyde karşılanması için yeni anlayışların geliştirilmesi aşamasıdır.
Sayısal kütüphane yazılımımız, hedeflerimizin gerçekleşmesinde önemli rol oynamıştır. Web ara yüzümüz sade, kullanışlı ve fonksiyonel bir tasarımdır.
Şu an FARABİ sayısal kütüphanemizi Türkiye, ABD, Almanya, Yunanistan, İran, İngiltere, Mısır, Suudi Arabistan, Fransa ve Irak başta olmak üzere 75 ülkeden 1879 kişi aktif bir şekilde kullanmaktadır.”
KASIM ÇELİK: “IRCICA KÜTÜPHANESİ ÖNCÜ BİR KURULUŞTUR”
Sabahattin Zaim Üniversitesi’nden Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı Kasım Çelik IRCICA Sayısal kütüphanesi’nin dışarıdan kullanımı ile ilgili görüşlerini aktarırken özetle şöyle dedi:
“IRCICA Kütüphanesinde uzun yıllar çalıştım. Mevlana’nın “Hamdım, piştim, yandım” diye kendi hayatını özetleyen cümlesi var ya; açık söylemek gerekirse, mesleki anlamda benim ham olarak gelip piştiğim yerdir IRCICA Kütüphanesi.
Ülkemizde kütüphanecilikteki gelişmeleri incelediğimizde birçok önemli gelişme ilk önce burada, IRCICA’da görülüyor. Daha sonra yaygınlaşıyor. Özellikle bilgisayar teknolojisinin kütüphanelerde kullanıldığı her alanda IRCICA Kütüphanesi öncülük etmiştir. Ara yüz konusunda da aynı durumu görmekteyiz.
Kelime anlamı olarak ara yüz “Bilgisayar yazılımlarının kullanıcı tarafından çalıştırılmasını sağlayan, çeşitli resimlerin, grafiklerin, yazıların yer aldığı ön sayfa, giriş sayfası” demektir. Bir başka ifadeyle, okuyucu olarak kullandığımız WEB sayfalarının tamamı birer ara yüzdür.
…IRCICA, dijital kütüphane konusunda da öncülük yaptı. Dijital Kütüphanenin adını da dünya çapında üne sahip alimimize duyulan hürmetten dolayı “FARABİ” olarak belirledi.
Farabi’de, normal kütüphanecilik hizmetlerinden farklı yönler de düşünülmüş. En önemlisi ise, araştırmacının kullanmasına sunulan bir defter ve not alma özellikleriydi. Klasik bir kütüphane için bu hiç de hoş değildi, ama dijital olup da, kitaba hiç zarar gelmemesi, hatta yazdığımız notları sadece bizim görebilmemiz ise işin güzel yanıydı. Bir kitabı 50 farklı okuyucu incelese, hepsi de farklı notlar yazmış olsa, hepsi de sadece kendi yazdıklarını görebiliyorlar. Yeni bir okuyucu aynı kitabı alıp karıştırsa, hiçbir notu görmeden tertemiz sayfaları görecek. Bu özellikler ülkemizde o güne kadar hiçbir kütüphanede yoktu.
Bir yandan dijital kaynakların sayısı artarken, diğer yandan da verilen hizmetler genişletiliyordu. Örneğin sesli okuma veya metin çevirme hizmeti. İşitme engelli bir okuyucu veya incelediğiniz kitabın dilini bilmiyor veya bildiğiniz yeterli değilse, ekranda beliren bir kişi size kitabı okuyup tercüme edebiliyor.
… IRCICA’nın sayısal kütüphanesi FARABİ’nin yararlandırma politikasında herhangi bir sınırlandırma getirilmemiştir. Sayısal koleksiyon tamamen ücretsiz bir üyelik politikası ile çevrimiçi olarak kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Üye olan herkes araştırma yapabiliyor. Telif hakkı, kişilerin özel hayatının gizliliği vb. sebeplerle getirilecek sınırlamanın dışında herhangi bir kısıtlama getirilmemiştir. Ama, bir tıkla her şeyi de bilgisayarınıza indirmeye müsaade etmiyor. Kişiselleştirilmiş sayısal kütüphane ve kullanıcıların kendi sayısal koleksiyonlarını oluşturmalarına imkân sağlanmıştır.
FARABİ’de sayısal koleksiyonlarımızın tamamını kullanıcılarımızın yararlanmasına sunulabildiğimiz gibi eserlerin %5 ila %100 arası herhangi bir kısmı çevrimiçi olarak görüntüleme imkânına sahibiz. FARABİ’de metne tam anlamıyla erişimi sağlamak için sayısal malzeme içinde arama yapmaya da imkân verilmektedir. Bazı metinlerin %10’luk bir kısmının görüntülenmesine rağmen eserin tamamında istenilen kelime araması yapılabilmekte ve o sayfalar görüntülenmektedir. (…) Örneğin herhangi bir yazar tarafından yazılmış materyalleri arayan bir okur, arama kutusuna istediği kelimeyi yazar ve klavyenin giriş tuşuna basar. İşin geri kalanı FARABİ’nin arama mekanizmasına bağlı olarak sayısal kütüphanede depolanan bütün dokümanlara baştan sona kadar gider ve arama kriterlerine uyan kayıtları seçerek FARABİ Web’de arama sonuçlarını listeler.
“… FARABİ’yi keşfet” kısmında ise koleksiyonlar, öneriler, temalar ve popüler medyalar kullanıcıların nesnelere erişimini kolaylaştırmakta ve kütüphanenin tanınması yönünde fikir vermektedir. Öncelikli olarak okuyuculara sunulan kaynaklar İslam ülkeleri ve onların kültür ve medeniyet tarihi çerçevesindeki yayınlardan oluşmaktadır. Örneğin Osmanlı Devleti, vilayet, kamu ve özel kurum salnameleri; Osmanlı kronikleri; Balkanlar, Türkiye, Orta Doğu, Asya ve Afrika seyahatnameleri; Kur’an-ı Kerim, harita, hat vb. koleksiyonlar oluşturularak okuyucuların bu sayısal nesnelere ulaşımı ve kullanımı sağlanmıştır.
…’Popüler’ başlığında ise okurların son bir hafta içerisinde en çok kullandığı en popüler medyalar listelenmektedir. Kısaca, ara yüze gereken önem verilmiş, gerektiğinde de yenilik ve değişiklikler yapılabilmektedir. FARABİ’nin ara yüzünde, yakın bir zamanda Osmanlıca kaynaklarda da konu adı veya anahtar kelime ile arama yapılabildiğini görmek hepimizin arzusudur. Bu yönde çalışmaların yapıldığını da duyuyoruz. Sonuçlarını da yakında görmeyi ümit ediyoruz.”
IRCICA (İslam, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi) KÜTÜPHANESİ
Adres: Barboros Cad. Yıldız Sarayı, Çit Kasrı, Beşiktaş, İstanbul
Telefon: 02122591742/143;
E-mail: [email protected]
İlgili web sayfaları:
http://library.ircica.org/
https://twitter.com/IRCICAKutuphane
https://www.facebook.com/ircicalibrary
https://www.facebook.com/groups/IRCICA/
