Osman Batur, bundan sonra daha güçlü bir şekilde Urumçi ile mücadele etmeye başladı. Moğolistan devlet başkanı Çoybolsan’a heyetler göndererek, silah alımı konusunda mutabakata vardı. Çatışmalar Aralık 1943’te şiddetlenince yapılan toplantıda Osman Batur “Başkomutan” seçildi.
Ocak 1944’ten itibaren Moğolistan’ın yaptığı yardımlar, Çin birliklerine karşı başarıda etkili oldu. Çoybolsan, Şubat 1944’te Alatöbe (Alatepe) mezrasında ilk defa Osman Batur ile buluştu. 16 Mart 1944’te Canibek’in sancağı çıkarılarak yemin ile tören yapıldı. Mart 1944’te Çin birliklerinin boşalttığı yerlerdeki kontrol Osman Batur’a geçti. 9 Nisan’da Bulgun’da Osman Batur, Çoybolsan ve Macik bir görüşme yaptı. 16 Nisan’da tertip edilen toplantıda istiklallerini alıncaya kadar mücadeleye devam kararı açıklandı.
Osman Batur birlikleri, Haziran 1944’te savaşı Altay’ın diğer bölgelerine yaydı. Urumçi idaresi ise Altay’a kesin taarruz yapmayı planladı. İki taraf arasında muhtemelen Temmuz ayında vuku bulan savaşlar şiddetli geçmiş ve 15 gün kadar devam etmiştir. Savaşlarda Çin askerî birliklerinin ricat etme kararı Osman Batur’un kesin bir zafer kazanması anlamına gelmiştir.
Osman Batur’un Altay’daki başarıları Doğu Türkistan’ın diğer bölgelerinde de etkisini göstermiş ve İli’de Alihan Töre liderliğinde büyük bir ihtilâl meydana gelmiştir. Hareketin başarıya ulaşması, Gulca Hükümeti’nin kurulmasını temin etmiş ve hükümeti ilk tanıyan da Osman Batur olmuştur. Daha sonra “Üç Vilâyet İnkılâbı” olarak adlandırılan İli ihtilâli, Doğu Türkistan tarihinde eşi benzeri olmayan bir olay hâline gelmiştir.
Osman Batur, 7 Ekim 1944’te Altay valiliği görevine atandı. İhtilâlcilerin zaferleriyle kinlenen Çinliler, Osman Batur’un 18 yaşındaki kızı Kabiyra ile 14 yaşındaki oğlu Baydolla’yı anneleri Mamey’in gözleri önünde paramparça ettiler. 11 yaşındaki oğlu Kariy ve 9 yaşındaki kızı Sapiyan’ı da 20 metre derinliğindeki bir kuyuya attılar. Evlatlarına yapılan bu acımasız zulme dayanamayan Batur’un ikinci hanımı Mamey, aklını kaybederek, kendisini nehrin sularına atmışsa da kurtarılmıştır.
1945’te Osman Batur, “Uluttu Korgav Uyumu/Ulusu Koruma Teşkilatı”nı kurdu. 6 Eylül 1945’te merasimle Altay halkının savaşı kazandığını ilân etti. Moğolistan ve Sarsümbe’deki Rus konsolosu, Osman Batur’u tanıdıklarını bildirdi.
Osman Batur, Altay valisi olarak Şubat 1947’ye kadar görevine devam etti. Millî Ordu, Manas’a kadar geldiğinde Çin askerlerinin ateşkes ilân ettiği görüldü. Bunun üzerine İli liderleri elçilerini Urumçi’ye gönderdi. Barış görüşmeleri 14 Eylül 1945’te başladı. Müzakereler neticesinde Çin ve Gulca Hükümetleri arasında 2 Ocak 1946 tarihinde anlaşma imzalandı.
1946’da Alihan Töre’nin ortadan kaybolması, karışıklıkların fitilini ateşledi. Osman Batur, Gulca yönetiminden yüz çevirdi. Hükümete güvensizlik göstermesi üzerine bütün görevlerinden alındı. Bu durum üzerine Osman Batur, Gulca (İli) ile irtibatını kesti. Bu suretle Gulca idaresi tarafından getirildiği Altay vilâyeti askerî ve mülkî amirliği görevinden hükümete karşı tavırları yüzünden Şubat 1947’de alındı. 1948 yılı başlarında Osman Batur, Gulca idaresi tarafından “hain” ilân edildi. Osman Batur’un taraf değiştirmesi Gulca yönetimi açısından kayıp olmuştur. Eylül 1946’da Tayankol’a yerleşen Osman Batur, bir taraftan İli yönetimine karşı direnişe geçerken diğer taraftan Urumçi idaresiyle gizli görüşmelere başladı.
Ülkede Sovyet tesirinin artması üzerine Merkezi Hükümet, 19 Mayıs 1947 tarihinde Xin-jiag Eyalet Hükümeti Başkanlığına Dr. Mesut Sabri Baykozi’yi getirtti. Haziran 1948’de Baykozi, Osman Batur’u Urumçi’ye davet etti. 10 Haziran 1948’de Urumçi’ye giden Osman Batur halk tarafından sevgiyle karşılandı.
1949’da Doğu Türkistan bu defa Komünist Çin işgaline maruz kaldı. Gelişmeleri takip eden Osman Batur ise “Milleti Yükseltme Cemiyeti”ni kurdu. Osman Batur, Temmuz ayının 20’lerinde Urumçi’deki ABD Büyükelçisi Paxton ile görüştü. 26 Eylül 1949’da Genel Vali Burhan Şehidî ve kumandan Tao, ülkenin savaş yapmaksızın Komünistlere teslim edildiğini ilan etti.
Eylül 1949’da Doğu Türkistan’daki Müslüman-Türk liderler tertip ettikleri toplantıda dış ülkelere göç etmeye karar verdi. Canımhan Hacı, 11 Eylül 1949’da Urumçi’yi terk Osman Batur’la buluştu. Kazak halkı 1949 senesinin Eylül ayından itibaren silahlı mukavemete devam etti. 17 Eylül 1949’da Osman Batur valilik görevinden alındı ve yakalanması için peşine birlikler sevk edildi. Osman Batur komünist birliklerine karşı altı ay kadar gerilla savaşını devam ettirmiş, fakat netice itibariyle Gasköl’e hareket etmeye karar vermiştir.
Osman Batur, Çin karşısında tutunamayacağını anlayınca Haziran 1950’de Zindankol’da düşmanıyla yapılan savaştan sonra Makay’a yönelmiştir. Baskın kafilenin dağılmasına sebep olmuş, Osman Batur yanında kalan az sayıda kişiyle 28 Ağustos 1950’de Makay’a gelmiştir. Osman Batur, Yapılan toplantıda gelecekleri de bekleyerek 1950-1951 kışını Kanambal dağında geçirmeye karar verdiğini açıklamıştır.
1951 senesinde Komünist birlikler Osman Batur’un yakalanması için özel eğitimli 8. Kızıl Alay’ı görevlendirdi. Dunkuang’daki 8. Kızıl Alay, 10 Şubat 1951 günü Kayız’a hareket etti. Osman Batur ise son savaşını yaptığı Kayız’da 17 Şubat’ı 18 Şubat’a bağlayan gece yakalanıp, Çin Kurtuluş Ordusuna esir düştü. Osman Batur’un yerini İsa Yusuf Alptekin’e göre Batı Türkistan’da doğan ama Doğu Türkistan’a yerleşen Kırgız asıllı Yusuf Han ile Kazak asıllı Enver Cakulin’in fiilen Kızıl Çinlilere hizmet ettiğini belirtmektedir.
Esir edilen Osman Batur, 21 Şubat 1951 tarihinde Dunkuang’a, oradan da 16 Mart 1951’de Urumçi’ye götürüldü. Ağır işkencelere tabi tutulan Osman Batur’a karşı devrimci hareketlerden adam öldürme ve hırsızlığa kadar birçok suç isnat ile idama mahkûm edildi. İdam kararı infaz edilmeden önce, göğsünde isnat edilen suçların yazılı olduğu bir levha asılı halde Urumçi sokaklarında dolaştırıldı. Kızı Azapay’ın da esir olarak çalıştırıldığı bir elbise imalâthanesine götürüldü. Azapay’ın naklettiğine göre Osman Batur’un son sözü: “Ben ölebilirim ama milletim mutlaka vatanını geri alacaktır” olmuştur. Osman Batur, 29 Nisan 1951 tarihinde bir Pazar günü kurşuna dizilmek suretiyle infaz edildi.
Osman Baturun Çine karşı ayaklanması Birçok yönüyle Kürşat ihtilaline benzer, benzerlik olması doğaldır, Kürşat’la, Osman Batur kandaştır genlerinde Göktürk kanı vardır. Göktürklere yaşadıkları dönemde güç veren Göktanrı inancıydı. Henüz tek tanrılı dinler Göktürkler arasında fazla yayılmamıştı, Osman Batur ise güç veren kalabalık Çin nüfusu arasında milli kimlik direncini artıran İslam dinidir. Doğu Türkistanlılar, İslam sayesinde milli kimliklerini koruyup günümüzde var olup, Çinlileşmek-ten kurtuldular.
Osman Batur, fiziksel olarak 1,85 boyunda, iri kıyım, kısa ve kalın bir boyna sahip, esmer ve gözleri daime kapalı denecek derecede kısık bir görünüşe sahipti. Kaşlarının arası kırışık olan Osman Batur’un en önemli özelliklerinden birisi de az konuşması idi. Mücadelesindeki tek ihtirası Doğu Türkistan’ın Çin İşgalinden kurtulup, Gök bayrağın Doğu Türkistan semalarında özgürce dalgalanmasıydı.
Onun Ölümüyle Doğu Türkistan bağımsızlık mücadelesi bitmemiş, aksine onun yaktığı Özgürlük meşalesi. Doğu Türkistanlıların bağımsızlık mücadelesine büyük bir güç vermiş, Çin sömürgeciliğine karşı büyük ayaklanmaların fitilini ateşlemiştir. Şehadetinin 63. yıldönümün'de rahmet ve minnetle anıyor bu büyük Türk kahramanının aziz hatırası önünde saygıyla eğiliyoruz, mekânı cennet olsun..!
Kaynakça:
1) Alptekin, İsa Yusuf: Esir Doğu Türkistan için-2, İsa Yusuf Alptekin’i Mücadele Hatıraları (1901-1949), (yay. haz. Ömer Kul), Berikan yay., Akara 2009, s. 20, 217, 244, 514 vd., 539.
2) Kara, Abdülvahap: Azattıktın Öşpes Ruvhı, Nurğocay Batırdın Estelikteri Cane Ospan Battır, Almatı 2008, s. 5, 101-102, not 61-62.
3) Kul, Ömer: “Osman Batur ve Doğu Türkistan Milli Mücadelesi (1941-1951)”, İstanbul Üniversitesi, Sos. Bil. Enst., Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
Kul, Ömer: On Yıla Sığan Efsanevi Ömür: Osman Batur Han, Doğu Türkistan Göçmenler Derneği Yay., İstanbul 2000
